NAWOŻENIE UŻYTKÓW ZIELONYCH

  Użytki zielone są nieodłącznym elementem towarzyszącym produkcji zwierzęcej. Łąki i pastwiska zapewniają niezbędną dla przeżuwaczy paszę. Chcąc uzyskać odpowiednią ilość dobrej jakościowo paszy podstawowej należy w pierwszej kolejności zapewnić najkorzystniejsze warunki glebie

Do zabiegów pielęgnacyjnych na łąkach i pastwiskach, które sprzyjają rozwojowi zwartej darni oraz zapobiegają występowaniu chwastów, zalicza się racjonalne ich nawożenie i prawidłowe użytkowanie. Nawożenie ma na celu polepszenie biologicznych i fizykochemicznych właściwości gleb oraz zwiększenie ich urodzajności. Wpływa w bardzo dużym stopniu na skład botaniczny runi, jej trwałość oraz na produkcyjność i wartość pokarmową roślin. Prawidłowo wykonywane nawożenie pozwala utrzymać się w runi gatunkom szlachetnym. Opracowanie i zalecenie jednej kombinacji nawozowej na użytkach zielonych, która w jednakowy sposób odpowiadałaby potrzebom wszystkich gatunków roślin i gwarantowałaby utrzymanie pożądanego składu botanicznego, nie jest łatwe. Nawożąc użytki zielone, warto skupić się na takich pierwiastkach, jak wapń, azot, fosfor i potas.

Wapnowanie

Czynnikiem negatywnie wpływającym na wzrost i prawidłowy rozwój roślin na użytkach zielonych jest nieprawidłowy, kwaśny odczyn gleby. Skutkiem zakwaszenia gleb jest przede wszystkim obniżenie jakości pasz ze względu na małą zdolność przyswajania fosforu, magnezu i wapnia przez rośliny. Z badań wynika, że w Polsce ok. 40-50% gleb użytków zielonych to gleby kwaśne i bardzo kwaśne, wymagające wapnowania. W województwie podlaskim jest tak w przypadku 42% użytków zielonych.

Na poprawę właściwości gleb i wzrost produktywności użytków zielonych istotny wpływ ma wapnowanie. Zaletami wynikającymi ze stosowania nawozów wapniowych na użytkach zielonych jest przede wszystkim zmniejszenie kwasowości powierzchni gleby, co sprzyja rozwojowi wartościowych traw pastewnych (życice, kostrzewa łąkowa, tymotka łąkowa, wiechlina łąkowa i in.). Wpływa również na zwiększenie przyswajalności składników pokarmowych (głównie fosforu) przez rośliny łąkowe. Odpowiedni poziom pH gleby sprzyja również rozwojowi roślin motylkowych. Przeprowadzając zabieg wapnowania na użytkach zielonych, należy dobrać odpowiednią dawkę nawozu, która będzie zależała od pH gleby i zawartości próchnicy. Częstotliwość wapnowania uzależniona jest również od składu granulometrycznego gleby – im lżejsza gleba, tym należy ją częściej wapnować małymi dawkami. Odkwaszanie gleb pod użytki zielone należy zawsze analizować z punktu widzenia zawartości w nich materii organicznych. Wapnowania wymagają głównie łąki i pastwiska grądowe, założone na lekkich i średnich glebach mineralnych o odczynie poniżej 5,5 pH. Użytki zielone należy bezwzględnie wapnować, gdy pH gleb mineralnych spadnie poniżej 5,0, a gleb organicznych poniżej 4,5. Gleby mineralne ciężkie o pH powyżej 5,5, a także organiczno-mineralne o pH powyżej 5,0 nie wymagają wapnowania. Jeżeli na użytkach zielonych duży udział w runi mają rośliny motylkowate, wymagają one szczególnej uwagi. W tym przypadku pH gleb mineralnych powinno wynosić 6,0, a gleb organicznych 5,3.

Wapnowanie na użytkach zielonych należy przeprowadzać średnio, co 3-6 lat, ale ta częstotliwość nie jest stała i zależy od rodzaju gleby, czyli np. na glebach lżejszych wapnuje się częściej, ale w mniejszych dawkach. Zgodnie z Zasadami Dobrej Praktyki Rolniczej dawki wapnowania kształtują się od 1 do 1,5 t CaO/ha. Najczęściej jednak na gleby mineralne zalecane ilości CaO to od 0,5 do 3 t/ha, a na gleby organiczne 1-2,5 t CaO/ha. Nawozy wapniowe należy wysiewać po zbiorze wszystkich pokosów i po zakończeniu wypasania. Tak zastosowane zostaną „wmyte” do gleb w okresie późnej jesieni i zimy. Zalecaną formą wapna stosowanego na użytki zielone jest wapno węglanowe.

Nawożenie azotem

Nawożenie użytków zielonych azotem powinno być zróżnicowane głównie w zależności od rodzaju gleby i składu botanicznego. Dawka azotu powinna być dostosowana do sposobu użytkowania łąk i pastwisk, a dokładniej do częstotliwości koszenia lub wypasania. Na łąki położone na glebach mineralnych zaleca się optymalną dawkę wynoszącą 80-180 kg N/ha, natomiast na glebach organicznych torfowo-murszowych do 140 kg N/ha, zależnie od wielkości przewidywanego plonu (średniego czy wysokiego). Na pastwiska zaleca się dawki azotu wyższe o 20-30%, ale tylko wtedy, jeżeli w runi jest mały udział roślin motylkowych drobnonasiennych. Jeżeli wymienione rośliny stanowią na użytkach zielonych 20-30%, roczna dawka azotu nie powinna przekraczać 60 kg/ha.

Azot należy stosować w tylu porcjach, ile przewiduje się pokosów (wypasów). Na łąki użytkowane trójkośnie azot dawkuje się w 3 porcjach. Pierwszą wysiewa się wczesną wiosną, kolejne po zbiorach pierwszego i drugiego pokosu. Przy czym należy zaznaczyć, że dawka wiosenna powinna być większa od tych stosowanych po pokosach. Wynika to z dużego zapotrzebowania roślin na azot w okresie ich intensywnego wzrostu i rozwoju, szczególnie w okresie strzelania w źdźbło. W tej fazie na glebach mineralnych lekkich zastosuje się 160 kg/ha, wówczas dawkowanie w okresie wegetacji powinno się kształtować w następujący sposób: wiosną – 70 kg/ha, po pierwszym pokosie 50 kg/ha, a po drugim pokosie – 40 kg/ha. Łąki położone na glebach mineralnie lekkich, silnie podsychających latem, należy nawozić wiosną 50-60% dawki rocznej. Pozostałą ilość stosuje się po pierwszym i drugim pokosie. Gleby torfowo-murszowe, w których następuje intensywna mineralizacja materii organicznej, powinno się nawozić w ilości do 60 kg N/ha.

Ważnym elementem przy stosowaniu azotu jest dostosowanie formy nawozu do odczynu gleby. W przypadku, gdy pH gleby przekracza 6,5 lepiej zastosować azot amonowy, ze względu na to, że jest on dobrze zatrzymywany w glebie i wolniej pobierany przez trawy. Jeżeli pH jest stosunkowo niskie, najlepiej wysiewać nawozy saletrzane, np. saletrzak, saletrę amonową. Na łąkach trójkośnych wczesną wiosną korzystne będzie zastosowanie saletry amonowej, a pod drugi i trzeci pokos wolniej działający mocznik, ograniczający azotany w runi. Pastwiska w pierwszej dawce (60 kg N/ha) najlepiej nawozić saletrą amonową, a po pierwszym wypasie zastosować mocznik (40-50 kg N/ha). Po następnym wypasie, po wykoszeniu niedojadków, stosuje się 30 kg N/ha w postaci saletry lub mocznika. Nie zasila się azotem ostatniego wypasu.

Nawożenie fosforem

Na większości łąk i pastwisk na lekkich glebach mineralnych i torfowo-mineralnych powinno się systematycznie stosować nawozy fosforowe. Stosowanie fosforu na użytkach zielonych w znaczący sposób zwiększa plonowanie roślinności. W przypadku łąk dawka roczna powinna być podzielona na dwie porcje i zastosowana wiosną oraz jesienią. Na pastwiskach dodatkowo stosuje się fosfor po trzecim wypasie, odpowiednio zmniejszając dawkę wiosenną i jesienną.

Stosując duże dawki azotu, należy zwiększyć również dawkę fosforu. Nawożenie fosforem stosuje się w jednorazowej dawce wczesną wiosną lub jesienią (na użytkach nie zalewanych). Na gleby kwaśne wskazane jest stosowanie niskoprocentowej mączki fosforytowej, w dawce wyższej 3-krotnie (na zapas) raz na 3 lata. Rodzaj nawozu fosforowego nie ma na ogół wpływu na efekt nawożenia. Przy ustalaniu dawki warto uwzględnić kryterium zawartości P₂O₅ w paszy – nie mniej niż 0,6% w suchej masie.

Nawożenie potasem

Corocznego nawożenia potasem wymagają wszystkie użytki zielone położone na glebach organicznych torfowo-murszowych. Potas oprócz zwiększenia plonowania łąk i pastwisk, zapewnia prawidłowy przebieg fotosyntezy i gospodarki węglowodanowej roślin. Dawka roczna potasu powinna mieścić się w granicach 80-160 kg/ha. Niezbędne jest dzielenie rocznej dawki według zasady stosowanej przy nawożeniu azotem, tj. na łąki równomiernie pod każdy pokos, a na pastwiskach wiosną 40-50% rocznej dawki, resztę po II i IV wypasie.

Stosowanie potasu pod każdy odrost zapewnia równomierność plonowania runi oraz uniknięcie zagrożenia zbyt dużych stężeń potasu w paszy. Optymalne dawki tego składnika są uzależnione od zasobności gleby. Użytki zielone położone na glebach ciężkich są nawożone niższymi dawkami potasu (60-80 kg/ha) w odróżnieniu od łąk i pastwisk na glebach lekkich (120-160 kg/ha). Na pastwiskach nawożenie potasem należy zmniejszyć o ilości tego składnika pozostawianego w odchodach przez pasące się zwierzęta. Przyjmuje się, że w przeliczeniu na 1 DJP dawkę potasu w sezonie pastwiskowym należy zmniejszyć o 20 kg/ha. Należy pamiętać, że w przypadku stosowania na użytkach zielonych gnojówki lub gnojowicy nawożenie potasem ogranicza się do minimum, by nie doprowadzić do przenawożenia i skażenia gleby tym składnikiem. O nadmiarze potasu w glebie świadczą pojawiające się w runi łąkowej chwasty, takie jak: szczaw tępolistny, pokrzywa pospolita i inne. W paszy pochodzącej z użytków zielonych zawartość K₂O w suchej masie powinna wynosić od 2,0 do 2,5%.

Wielkość dawek nawozów i ich rodzaj powinny być dostosowane do naturalnej żyzności gleb oraz intensywności ich użytkowania. Potrzeby nawozowe łąk i pastwisk najlepiej określić na podstawie wyników badań próbek glebowych. Badania laboratoryjne gleb powinno się systematycznie wykonywać w Stacji Chemiczno-Rolniczej. Pozwoli to nam ustalić, w które pierwiastki gleba jest zasobna, a w które nie.